15 maj Kształtowanie się i rozwój mowy u dzieci
Rozwój mowy i wymowy u dzieci przebiega w kilku etapach. Za Kaczmarkiem wyodrębniamy 4 stadia rozwoju mowy: okres melodii, wyrazu, zdania i swoistej mowy dziecięcej. Granica pomiędzy wyróżnionymi okresami jest stosunkowo płynna, dlatego nie można jej ściśle ustalić. Mowa nie jest umiejętnością, z którą dziecko przychodzi na świat, a jedynie (lub aż) z predyspozycją do jej nauczenia się. Pamiętajmy, że dzieci uczą się mowy z najbliższego otoczenia, głównie od rodziców poprzez naśladowanie. Wielokrotne powtarzanie nazw przedmiotów i czynności (związanych z zaspokajaniem psychofizjologicznych potrzeb dziecka), wpływa na powstawanie śladów słuchowych w jego mózgu, zwanych wzorcami słuchowymi. Wczesna i odpowiednia stymulacja słuchowa (nazwy desygnatów), warunkuje wykształcenie się różnicowania dźwięków mowy – słuchu fonematycznego. Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka wpływa na rozwój jego osobowość, rozumienie pozwala mu poznawać i czuć świat, a umiejętności mówienia wyrażać siebie. Odpowiednie kontakty werbalne dziecka z otoczeniem oraz terapia logopedyczna przyspieszają rozwój mowy i doskonalą wymowę, bogacąc przy tym słownictwo.
Okres melodii – Pierwszy rok życia
Wymawiane spółgłoski: m, b, n, t, d, j.
Pierwszy głos dziecka – głośny krzyk w momencie urodzenia. Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem tylko za pomocą krzyku. Ok 3 -4 miesiąca pojawia się głużenie –wokalizuje różne dźwięki, wyzwalając nadmiar energii. W tym etapie pojawiają się samogłoski: a, e, y, oraz dźwięki gardłowe. W drugiej połowie 1 roku, następuje gaworzenie, czyli już świadome i zamierzone powtarzanie. Dziecko naśladuje dźwięki które samo wydało oraz te, których brzmienie wychwyciło od dorosłych, tj. mlaski, kląskania, cmokania, sylaby: ma-ma…, pa-pa…, ta-ta…., ba-ba…. – wydawane przez dziecko sylaby nie mają jeszcze znaczenia.
Okres wyrazu – od 1 do 2 roku życia
Wymawiane spółgłoski: p, b, p`, m, t, d, n, n`, ś, k, k`.
W tym okresie dziecko powtarza słowa za rodzicami samorzutnie, zachęcone przez dorosłych, w formie odpowiedzi na pytania, nazywa przedmioty i czynności. Duży progres w obszarze rozumienia wypowiedzi otoczenia. Dziecko w tym wieku ma tendencję do zmiękczania głosek (podczas artykulacji unosi się środkowa część języka), przestawia kolejność sylab w wyrazach, upraszcza grupy spółgłoskowe (np. kaczka-kaka), pojawiają się elizje oraz substytucje, czyli zastępowanie głosek trudnych innymi, podobnie brzmiącymi.
Okres zdania – od 2 do 3 roku życia
Wymawiane spółgłoski: p, b, p`, b`, m, m`, f, f`, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, k`, g`, ch, t, d, n, l, l`, ł, j.
Mowa dziecka ulega dalszemu doskonaleniu. Posługuje się ono prostymi zdaniami (najczęściej 2-wyrazowymi), czasem bardziej rozbudowanymi, pojawiają się zdania złożone. Słownik dziecka w tym etapie obejmuje ok 1500 słów. Najwięcej jest rzeczowników oraz czasowników, pojawiają się przymiotniki, zaimki, przysłówki, liczebniki, przyimki i spójniki.
Okres swoistej mowy dziecięcej od 3 do 7 roku życia
Od 3 do 4 roku dziecko wymawia wszystkie wymienione wyżej głoski i pojawiają się kolejne: s, z, c, dz.
Mowa dzieci w tym wieku jest swobodna, wzbogaca się w miarę przypływu lat oraz doświadczeń dzieci (głównie społecznych i środowiskowych).
Po 4 roku w wymowie dziecka pojawiają się dźwięki: sz, ż, cz, dż oraz r (często po 5 roku).
Wymowa głosek w tym wieku jest najczęściej prawidłowa, dziecko zaczyna rozróżniać głoski dentalizowane szeregu syczącego od ciszącego, do tego pojawia się kolejny – szereg szumiący. W dalszym ciągu mogą występować substytucje – głoska [r] realizowana jako [l], [r] pojawia się do 5 roku życia dziecka. Słownik dziecka w tym wieku dochodzi do ok 7000 słów, jednak wszystko zależne jest od środowiska wychowawczego.
Normatywnie rozwijające się dziecko powinno prawidłową wymowę opanować do 5 roku życia, każde odchylenie od normy wiekowej nazywamy dyslalią i wymaga ono terapii specjalistycznej.
Opracowanie- Anna Adamczyk – neurologopeda
Źródła:
Kaczmarek L., Kształtowanie się mowy dziecka, Wydział Filologiczno-Filozoficzny, Prace komisji filologicznej, tom XV, zeszyt 2, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1953.
M. Skorek , Reranie. Profilaktyka, diagnoza, korekcja, IMPULS, Kraków 2010.